โครงการการยกระดับศักยภาพการผลิตพืชสมุนไพรเพื่อการแข่งขันเชิงพานิชย์และยกระดับเศรษฐกิจฐานรากบ้านดอนหว่าน อำเภอเมือง จังหวัดมหาสารคาม

ผู้รับผิดชอบ ให้ข้อมูล : ผศ.ดร.วสันต์ ปินะเต

ความสอดคล้องกับยุทธศาสตร์มหาวิทยาลัย : พันธกิจสัมพันธ์เพื่อการพัฒนาท้องถิ่นอย่างสร้างสรรค

แหล่งงบประมาณ : งบประมาณแผ่นดิน

กลุ่มเป้าหมาย : ชุมชน

พื้นที่ดำเนินงาน : บ้านดอนหว่าน ตำบล ดอนหว่าน อำเภอ เมืองมหาสารคาม จังหวัด มหาสารคาม 44000

ระยะเวลาดำเนินงาน : 1 มกราคม 2568 – 31 สิงหาคม 2568

วัตถุประสงค์โครงการ :
1) เพื่อยกระดับเศรษฐกิจ สังคม และสิ่งแวดล้อมในท้องถิ่น ด้วยองค์ความรู้ เทคโนโลยี และนวัตกรรม ตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง นำไปสู่ความมั่นคง มั่งคั่ง และยั่งยืน ผ่านกระบวนการการมองภาพอนาคต (FORESIGHT)
2)เพื่อเสริมสนับสนุนให้คนในชุมชนสามารถบริหารจัดการชีวิตตนเองได้อย่างสมดุลและมีความเหมาะสม สามารถดำรงชีวิตตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงนำไปสู่การพึ่งพาตนเองและช่วยเหลือเกื้อกูลกันในชุมชนได้อย่างยั่งยืน ในมิติด้านเศรษฐกิจ ด้านสังคม ด้านสิ่งแวดล้อม
3) เพื่อพัฒนาชุมชนต้นแบบ (Social Lab) ด้านเศรษฐกิจ สังคม การศึกษา ศิลปวัฒนธรรม และสิ่งแวดล้อมของท้องถิ่น เพื่อเป็นแหล่งเรียนรู้ ต่อยอด ขยายผลการพัฒนาทั้งในเชิงประเด็น และเชิงพื้นที่

กิจกรรมหลัก :
กิจกรรมที่ 1 อบรมเชิงปฏิบัติการ ถ่ายทอดเทคโนโลยีกระบวนการผลิตพืชสมุนไพรเพื่อให้ได้การรับรองมาตรฐานGAP
กิจกรรมที่ 2 อบรมเชิงปฏิบัติการ การสร้างชุมชนต้นแบบจากเอกลักษณ์ของชุมชนภายใต้ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงเพื่อสร้างเศรษฐกิจฐานราก
กิจกรรมที่ 3 อบรมเชิงปฏิบัติการ บูรณาการ การแปรรูปผลิตภัณฑ์จากสมุนไพรสู่เชิงพาณิชย์

จำนวนผู้เข้าร่วมโครงการ : 40 คน

งบประมาณที่ใช้ : 444,704 บาท

ผลลัพธ์ที่เกิดขึ้น :
1. Outcome เชิงเศรษฐกิจ
• ชุมชนสามารถผลิตสมุนไพรที่มีคุณภาพตามมาตรฐาน GAP และต่อยอดสู่ผลิตภัณฑ์ที่มีมูลค่าเพิ่ม เช่น น้ำมันหอมระเหย สมุนไพรอบแห้ง และสมุนไพรผงบรรจุแคปซูล ทำให้มีศักยภาพในการแข่งขันในตลาดสมุนไพรและสุขภาพ
• ผลิตภัณฑ์สมุนไพรบางส่วนเริ่มเข้าสู่การจำหน่ายจริง ทั้งในงานแสดงสินค้า OTOP และช่องทางออนไลน์ ช่วยสร้างรายได้เสริมแก่ครัวเรือนและกลุ่มวิสาหกิจชุมชน
• กระบวนการแปรรูปและการใช้เทคโนโลยีที่เหมาะสมช่วยลดต้นทุนการผลิต เพิ่มปริมาณและคุณภาพผลผลิต ทำให้เกิดความคุ้มค่าในการประกอบอาชีพ
2. Outcome เชิงสังคม
• เกิดการรวมกลุ่มของเกษตรกรและกลุ่มวิสาหกิจสมุนไพรบ้านดอนหว่านในการพัฒนาผลิตภัณฑ์ร่วมกัน แลกเปลี่ยนองค์ความรู้ และสร้างพลังการขับเคลื่อนทางสังคม
• ชุมชนได้รับการสนับสนุนจากหน่วยงานภาคี ได้แก่ สำนักงานพัฒนาชุมชนอำเภอเมืองมหาสารคาม ช่วยสร้างเครือข่ายและกระบวนการพัฒนาที่เข้มแข็ง (Social Process)
• คนรุ่นใหม่เริ่มมีบทบาทร่วมกับคนในชุมชน ผ่านการเรียนรู้การผลิต การแปรรูป และการตลาดดิจิทัล ทำให้การสืบสานภูมิปัญญาสมุนไพรมีความต่อเนื่องและทันสมัย
3. Outcome เชิงคุณภาพชีวิต
• เกษตรกรมีความรู้ในการปลูกและจัดการสมุนไพรที่ปลอดภัย ลดการใช้สารเคมี ส่งผลให้สุขภาพครัวเรือนและสิ่งแวดล้อมดีขึ้น
• ครัวเรือนที่เข้าร่วมมีความมั่นใจมากขึ้นในการพัฒนาผลิตภัณฑ์สมุนไพร สามารถสร้างรายได้เสริมและยกระดับคุณภาพชีวิต
• เกิดความภาคภูมิใจและแรงบันดาลใจในอัตลักษณ์ท้องถิ่น เมื่อภูมิปัญญาสมุนไพรได้รับการต่อยอดสู่ผลิตภัณฑ์เชิงพาณิชย์ที่ทันสมัยและมีมาตรฐาน
4. Outcome เชิงชุมชนต้นแบบ (Social Lab)
• บ้านดอนหว่านได้รับการพัฒนาเป็นชุมชนต้นแบบด้านสมุนไพร GAP ที่สามารถเชื่อมโยงกระบวนการครบวงจร ตั้งแต่การผลิตตามมาตรฐาน ไปจนถึงการแปรรูปและการตลาด
• เกิดนวัตกรรมการใช้สมุนไพรในหลายรูปแบบ ทั้งน้ำมันหอมระเหย สมุนไพรผง และผลิตภัณฑ์สุขภาพ ทำให้ชุมชนมีรูปแบบการพัฒนาที่ชัดเจนและขยายผลได้
• ชุมชนมีระบบการจัดการตนเองที่ยั่งยืนภายใต้หลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง และสามารถเป็นต้นแบบการพัฒนาไปยังพื้นที่อื่น ๆ ของจังหวัดมหาสารคามและภูมิภาคอีสาน

ผลกระทบต่อชุมชน/สังคม :
• บ้านดอนหว่านได้รับการพัฒนาเป็นชุมชนต้นแบบด้านสมุนไพร GAP ที่สามารถเชื่อมโยงกระบวนการครบวงจร ตั้งแต่การผลิตตามมาตรฐาน ไปจนถึงการแปรรูปและการตลาด
• เกิดนวัตกรรมการใช้สมุนไพรในหลายรูปแบบ ทั้งน้ำมันหอมระเหย สมุนไพรผง และผลิตภัณฑ์สุขภาพ ทำให้ชุมชนมีรูปแบบการพัฒนาที่ชัดเจนและขยายผลได้
• ชุมชนมีระบบการจัดการตนเองที่ยั่งยืนภายใต้หลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง และสามารถเป็นต้นแบบการพัฒนาไปยังพื้นที่อื่น ๆ ของจังหวัดมหาสารคามและภูมิภาคอีสาน

การมีส่วนร่วมของนักศึกษา/บุคลากร :
-

ความต่อเนื่องของโครงการ :
-

ปัญหา/อุปสรรค :
การดำเนินโครงการย่อยที่ 4 แม้จะบรรลุวัตถุประสงค์และเป้าหมายตามที่กำหนดไว้ แต่ยังพบปัญหาและอุปสรรคบางประการ เช่น ผู้เข้าร่วมบางส่วนยังขาดความรู้พื้นฐานด้านมาตรฐาน GAP และการจัดทำเอกสารประกอบการรับรอง ทำให้ต้องใช้เวลาและการสนับสนุนอย่างต่อเนื่องในการฝึกฝนและปรับตัว นอกจากนี้การจัดหาอุปกรณ์และวัตถุดิบสำหรับการแปรรูปสมุนไพรยังมีข้อจำกัดด้านปริมาณและความหลากหลาย ส่งผลให้ผู้เข้าร่วมบางกลุ่มไม่ได้ทดลองปฏิบัติครบทุกขั้นตอน ขณะเดียวกันผู้เข้าร่วมบางรายมีข้อจำกัดด้านเวลาและภาระงาน ทำให้ไม่สามารถเข้าร่วมกิจกรรมได้อย่างต่อเนื่อง อีกทั้งการประสานงานกับหน่วยงานภาคีเครือข่าย แม้จะได้รับความร่วมมือที่ดี แต่บางขั้นตอนยังมีความล่าช้า ส่งผลให้การต่อยอดกิจกรรมบางส่วนยังไม่สามารถดำเนินการได้เต็มศักยภาพ

แนวทางการปรับปรุง :
-

ข้อเสนอแนะต่อมหาวิทยาลัย :
เพื่อให้โครงการในอนาคตมีประสิทธิภาพมากยิ่งขึ้น ควรเสริมกิจกรรมการอบรมเชิงลึกด้านการจัดการมาตรฐาน GAP และการแปรรูปสมุนไพรที่ได้มาตรฐาน พร้อมจัดทำคู่มือการบันทึกข้อมูลการผลิตอย่างเป็นระบบ รวมทั้งเพิ่มการจัดหาอุปกรณ์และวัตถุดิบที่เพียงพอและหลากหลาย เพื่อรองรับการฝึกปฏิบัติที่เข้มข้น ควรพัฒนาทักษะด้านการตลาดดิจิทัล การสร้างแบรนด์ และการออกแบบบรรจุภัณฑ์ที่ทันสมัยให้แก่ผู้เข้าร่วม เพื่อยกระดับศักยภาพการแข่งขันในตลาดสมุนไพรสุขภาพ อีกทั้งควรมีการวางแผนตารางกิจกรรมที่ยืดหยุ่นสอดคล้องกับวิถีชีวิตของชุมชน และสร้างกลไกการประสานงานกับหน่วยงานภาคีในรูปแบบคณะทำงานร่วม เพื่อให้การสนับสนุนและการต่อยอดกิจกรรมมีความเป็นระบบ ต่อเนื่อง และสามารถพัฒนาชุมชนบ้านดอนหว่านสู่การเป็นต้นแบบด้านสมุนไพรที่ยั่งยืนในระยะยาว