โครงการติดตาม ตรวจสอบ และประเมินผลกิจกรรมภายใต้โครงการพัฒนาศูนย์เรียนรู้เพื่อการบริหารจัดการทรัพยากรชุมชนอย่างยั่งยืน

ผู้รับผิดชอบ ให้ข้อมูล : ผศ.ดร.สัญญา เคณาภูมิ

ความสอดคล้องกับยุทธศาสตร์มหาวิทยาลัย : พันธกิจสัมพันธ์เพื่อการพัฒนาท้องถิ่นอย่างสร้างสรรค

แหล่งงบประมาณ : งบประมาณแผ่นดิน

กลุ่มเป้าหมาย : ชุมชน

พื้นที่ดำเนินงาน : จังหวัดมหาสารคาม ตำบล ตลาด อำเภอ เมืองมหาสารคาม จังหวัด มหาสารคาม 44000

ระยะเวลาดำเนินงาน : 29 มิถุนายน 2568 – 14 กรกฎาคม 2568

วัตถุประสงค์โครงการ :
1.เพื่อลงพื้นที่ตรวจเยี่ยมและศึกษาสภาพปัญหา อุปสรรค และแนวทางการพัฒนาศูนย์การเรียนรู้และบริหารจัดการทรัพยากรชุมชนอย่างยั่งยืน ทั้ง ๑๖ แห่ง ในเขตจังหวัดมหาสารคาม
2. เพื่อสร้างการตระหนักรู้ด้านการจัดการทรัพยากรในชุมชน การหมุนเวียนการใช้ประโยชน์ของทรัพยากรในชุมชนอย่างยั่งยืน
3.เพื่อพัฒนาศักยภาพบุคลากรในการใช้ทรัพยากรร่วมกับชุมชนด้วยองค์ความรู้นวัตกรรมไปใช้จัดการกับปัญหาทรัพยากรที่ท้าทายเร่งด่วนในพื้นที่
4. เพื่อพัฒนาศูนย์การเรียนรู้ต้นแบบเพื่อเป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืนสำหรับการบริหารจัดการทรัพยากรชุมชนในท้องถิ่น ให้มีระบบฐานข้อมูลทรัพยากรและเครือข่ายบูรณาการที่รับผิดชอบดูแลทรัพยากรชุมชนอย่างยั่งยืน

กิจกรรมหลัก :
กิจกรรมการ ติดตาม ตรวจสอบ และประเมินผล ภายใต้โครงการนี้มีความสำคัญอย่างยิ่ง เนื่องจากเป็น เครื่องมือ ที่ช่วยให้การดำเนินงานเป็นไปตาม วัตถุประสงค์และแผนงาน ที่กำหนดไว้ ซึ่งรวมถึงการประเมินผลสัมฤทธิ์เชิงยุทธศาสตร์ ประสิทธิภาพ และประสิทธิผล โดยเน้นการใช้ Input–Process–Output ตามแผนงานและโครงการ 16 โครงการย่อย

จำนวนผู้เข้าร่วมโครงการ : 1000 คน

งบประมาณที่ใช้ : 250,000 บาท

ผลลัพธ์ที่เกิดขึ้น :
โครงการพัฒนาศูนย์การเรียนรู้เพื่อการบริหารจัดการทรัพยากรชุมชนอย่างยั่งยืนมี วัตถุประสงค์หลัก เพื่อส่งเสริม กระบวนการเรียนรู้ ในการแก้ไขปัญหาและพัฒนาคุณภาพชีวิตให้กับคนในชุมชน พร้อมทั้งเสริมสร้าง ความเข้มแข็งของชุมชน โดยมี แหล่งเรียนรู้ในชุมชน เป็นกลไกสำคัญในการจัดการเรียนรู้ โครงการนี้มุ่งเน้นการสร้าง จิตสำนึกและความตระหนัก ในการอนุรักษ์ ฟื้นฟู และรักษาสภาพแวดล้อมธรรมชาติ รวมถึงการจัดการขยะมูลฝอยและน้ำเสียในชุมชนอย่างเหมาะสม นอกจากนี้ยังสนับสนุนให้ชุมชนเข้ามามี ส่วนร่วม ในการบริหารจัดการสิ่งแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติของตนเอง ซึ่งถือเป็นรากฐานของการพัฒนาที่ยั่งยืน
กิจกรรมการ ติดตาม ตรวจสอบ และประเมินผล ภายใต้โครงการนี้มีความสำคัญอย่างยิ่ง เนื่องจากเป็น เครื่องมือ ที่ช่วยให้การดำเนินงานเป็นไปตาม วัตถุประสงค์และแผนงาน ที่กำหนดไว้ ซึ่งรวมถึงการประเมินผลสัมฤทธิ์เชิงยุทธศาสตร์ ประสิทธิภาพ และประสิทธิผล โดยเน้นการใช้ Input–Process–Output ตามแผนงานและโครงการ การติดตามและประเมินผลนี้ช่วยให้สามารถ วิเคราะห์ ความก้าวหน้าและปัญหาที่เกิดขึ้นจริงจากการดำเนินงาน และสามารถนำข้อมูลที่ได้มาประกอบการ ตัดสินใจ เพื่อปรับปรุงแนวทางการใช้ทรัพยากรและงบประมาณ หรือปรับปรุงการดำเนินโครงการในระยะต่อไป เพื่อให้เกิดประโยชน์สูงสุดต่อกลุ่มเป้าหมายและองค์กร
จากโครงการพัฒนาศูนย์การเรียนรู้ฯ คือ การที่ชุมชนสามารถนำ ระบบการจัดการ มาใช้ในการพัฒนาและสร้างอาชีพของตนเองได้ เกิด เครือข่ายความร่วมมือ ในการอนุรักษ์ทรัพยากรโดยมีชุมชนเข้ามามีส่วนร่วมอย่างแท้จริง รวมถึงการเกิด ความมั่นคงทางอาชีพ มีคุณภาพชีวิตที่ดี และปลอดภัยจากการประกอบอาชีพที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม การมีศูนย์การเรียนรู้ในพื้นที่ยังช่วยเป็นกลไกสำคัญในการ ขับเคลื่อนนวัตกรรมเพื่อสังคม และเศรษฐกิจชุมชนให้เติบโตอย่างยั่งยืน โดยเน้นการทำงานร่วมกันระหว่างนักวิจัยหรือหน่วยงานที่เกี่ยวข้องกับชุมชนเพื่อตอบโจทย์ปัญหาและความต้องการที่แท้จริงของพื้นที่

ผลกระทบต่อชุมชน/สังคม :
ศูนย์การเรียนรู้จะก่อให้เกิดการร่วมมือร่วมใจ การแลกเปลี่ยนข้อมูลข่าวสาร ชุมชนได้มีส่วนร่วมในการดูแลศูนย์การเรียนรู้ นอกจากนี้ยังเป็นการสร้างเครือข่ายแบบบูรณาการที่มีการรับผิดชอบในด้านทรัพยากรชุมชนอย่างยั่งยืน

การมีส่วนร่วมของนักศึกษา/บุคลากร :
นักศึกษามีบทบาทในการเข้าร่วมจัดศูนย์การเรียนรู้ร่วมกับมหาวิทยาลัย ซึ่งเป็นศูนย์กลางที่รวบรวมข้อมูลข่าวสาร ความรู้ของชุมชน เป็นแหล่งเสริมสร้างโอกาสในการเรียนรู้ การถ่ายทอด การแลกเปลี่ยประสบการณ์ การสืบทอดภูมิปัญญา วัฒนธรรม ค่านิยม และเอกลักษณ์ของชุมชน อีกทั้งเป็นแหล่งบริการชุมชนด้านต่าง ๆ เช่น การจัดกิจกรรมที่สอดดคล้องกับความต้องการเรียนรู้ของชุมชนโดยเน้นกระบวนการการเรียนรู้เพื่อวิถีชีวิตของคนในชุมชน เพื่อให้ทันกับการเปลี่ยนแปลงของสังคมก่อให้เกิดชุมชนแห่งการเรียนรู้และมุ่งการพัฒนาแบบพึ่งตนเอง นอกจากนี้ในการดำเนินการโครงการพัฒนาศูนย์เรียนรู้เพื่อการบริหารจัดการทรัพยากรชุมชนอย่างยั่งยืน ได้มีการบูรณาการการเรียนการสอนร่วมกับหลักสูตรการเรียนการสอนหลายสาขาวิชา เพื่อนำองค์ความรู้หรือนวัตกรรมที่มีไปใช้ในการแก้ปัญหาร่วมกับชุมชนในการบริหารจัดการทรัพยากรและการใช้ประโยชน์ในพื้นที่อย่างเป็นระบบ

ความต่อเนื่องของโครงการ :
-

ปัญหา/อุปสรรค :
ปัญหาสำคัญประการแรกในการดำเนินโครงการติดตาม ตรวจสอบ และประเมินผลภายใต้โครงการพัฒนาศูนย์การเรียนรู้ฯ คือ ความพร้อมของข้อมูลและระบบการเก็บรวบรวม โดยมักพบปัญหาข้อมูลป้อนกลับ (Input data) ที่ได้จากชุมชนหรือศูนย์เรียนรู้ ไม่สมบูรณ์ ไม่สม่ำเสมอ หรือขาดความน่าเชื่อถือ เนื่องจากขาดบุคลากรที่มีทักษะในการบันทึกและจัดการข้อมูลอย่างเป็นระบบ นอกจากนี้ ตัวชี้วัดความสำเร็จ บางตัวยังมีความซับซ้อนและวัดผลเชิงปริมาณได้ยาก โดยเฉพาะตัวชี้วัดที่เกี่ยวข้องกับการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรม ทัศนคติ หรือความเข้มแข็งของชุมชน (Output/Outcome เชิงคุณภาพ) ซึ่งส่งผลให้การวิเคราะห์และประเมินผลสัมฤทธิ์ที่แท้จริงของการดำเนินงานในภาพรวมมีความท้าทาย อุปสรรคสำคัญประการที่สองคือ ความเข้าใจและการมีส่วนร่วมของภาคีเครือข่าย โดยเฉพาะคณะกรรมการหรือผู้รับผิดชอบศูนย์การเรียนรู้ในระดับชุมชน มักมีความเข้าใจใน วัตถุประสงค์และขั้นตอน ของการติดตามและประเมินผลที่แตกต่างกัน ทำให้เกิดการ ต่อต้านหรือไม่ให้ความร่วมมือ ในการส่งข้อมูล หรืออาจมีการรายงานข้อมูลที่ไม่ตรงตามความเป็นจริงเพื่อวัตถุประสงค์อื่น นอกจากนี้ ข้อจำกัดด้านงบประมาณและระยะเวลา ในการลงพื้นที่จริงเพื่อตรวจสอบและเก็บข้อมูลปฐมภูมิ (Primary Data) ก็เป็นปัญหาที่ส่งผลกระทบต่อความถี่และความลึกซึ้งของการประเมินผล ทำให้ต้องพึ่งพาข้อมูลทุติยภูมิ (Secondary Data) ที่อาจไม่ทันสมัยหรือขาดบริบทในพื้นที่

แนวทางการปรับปรุง :
เพื่อแก้ไขปัญหาและอุปสรรคในการดำเนินโครงการติดตาม ตรวจสอบ และประเมินผลกิจกรรม ภายใต้โครงการพัฒนาศูนย์การเรียนรู้เพื่อการบริหารจัดการทรัพยากรชุมชนอย่างยั่งยืน มีข้อเสนอแนะที่เน้นการสร้างระบบให้มีประสิทธิภาพและเกิดความยั่งยืน ดังนี้
1. การยกระดับระบบข้อมูลและตัวชี้วัด (Data and Indicator Improvement) ควรมีการ ทบทวนและกำหนดตัวชี้วัด (Key Performance Indicators: KPIs) ของโครงการให้มีความชัดเจนและวัดผลได้ทั้งในเชิงปริมาณ (เช่น จำนวนผู้เข้าร่วม, ปริมาณขยะที่ลดลง) และเชิงคุณภาพ (เช่น การเปลี่ยนแปลงทัศนคติ, ระดับความร่วมมือของชุมชน) โดยอาจใช้ แนวทางการประเมินผลเพื่อการเรียนรู้และพัฒนา (Action Research Evaluation: ARE) เพื่อให้ชุมชนสามารถมีส่วนร่วมในการออกแบบการเก็บข้อมูลที่เหมาะสมกับบริบทของตนเอง พร้อมทั้งจัดทำ คู่มือการบันทึกข้อมูล ที่เข้าใจง่ายและเป็นมาตรฐานเดียวกันสำหรับทุกศูนย์เรียนรู้ และพิจารณาพัฒนาระบบ สารสนเทศกลาง (MIS) ที่ใช้เทคโนโลยีดิจิทัลเพื่อให้การรายงานข้อมูลจากพื้นที่เป็นไปอย่างสะดวก รวดเร็ว และน่าเชื่อถือ
2. การเสริมสร้างศักยภาพและการมีส่วนร่วมของชุมชน (Capacity Building and Participation) สิ่งสำคัญคือการ เสริมสร้างความเข้าใจและความสามารถ ให้แก่คณะกรรมการและบุคลากรของศูนย์การเรียนรู้ในชุมชนเกี่ยวกับ ความสำคัญและกระบวนการ ของการติดตามและประเมินผล เพื่อสร้าง ความรู้สึกเป็นเจ้าของ (Ownership) ในข้อมูลและผลลัพธ์ของโครงการ ควรจัด การอบรมเชิงปฏิบัติการ ที่เน้นการปฏิบัติจริงในการเก็บ การวิเคราะห์ และการใช้ข้อมูลเพื่อปรับปรุงการดำเนินงานของศูนย์เอง (Self-Assessment) นอกจากนี้ ควรส่งเสริมให้เกิดการ แลกเปลี่ยนเรียนรู้ระหว่างเครือข่ายศูนย์การเรียนรู้ เพื่อแบ่งปันวิธีการจัดการข้อมูลที่เป็นเลิศ และแก้ไขปัญหาเฉพาะหน้าที่เกิดขึ้นในพื้นที่ต่างๆ

ข้อเสนอแนะต่อมหาวิทยาลัย :
-